Voor de Universiteit Maastricht (UMIO) geef ik met enige regelmaat de Masterclass ‘Integriteit en Belangenverstrengeling’ voor toezichthouders. De problemen, die in januari 2022 bij The Voice of Holland zijn ontstaan, zullen in de volgende masterclass zeker als een integriteitsvraagstuk aan de orde komen. Zoals bekend is de uitzending van The Voice voorlopig gestopt omdat enkele betrokkenen zich schuldig zouden hebben gemaakt aan seksueel wangedrag en de leiding niet heeft ingegrepen. In deze blog bekijk ik enkele aspecten van integriteit aan de hand van de casus ‘The Voice of Holland’.
Integriteit
Het begrip ‘Integriteit’ heeft globaal drie betekenissen:
- De karaktereigenschap van een persoon, die zich eerlijk en oprecht gedraagt en beschikt over intrinsieke betrouwbaarheid;
- De onschendbaarheid van het menselijk lichaam;
- De betrouwbaarheid van gegevens.
Bij The Voice lijkt de integriteit in de beide eerste betekenissen geschonden te zijn door het gedrag van personen, die vrouwen seksueel lastig hebben gevallen. Ik vel geen oordeel over de situatie. Daar is de rechter voor.
Wel zie ik – als buitenstaander- een aantal slecht geregelde governance elementen bij The Voice. Elementen waar ik in mijn masterclass ook voor waarschuw als risico’s voor integriteitsschendingen.
Wie is verantwoordelijk?
Uit de berichtgeving over The Voice blijkt dat er een groot aantal partijen betrokken zijn, waarvan niet duidelijk is wie over wat gaat. Het bedrijf van John de Mol is eigenaar van de formule. ITV is de producent, die de rechten gekocht heeft van Talpa (ook van John de Mol). RTL4 zendt het programma uit. Er is een persoon als producent. Er is een regisseur (die ook ter discussie staat). En er zijn presentatoren, coaches, leden van de band, technisch personeel. Er is publiek en er zijn deelnemers. Er zijn sponsoren. Wie is verantwoordelijk voor het geheel? Bij wie kun je terecht als er iets misgaat? Is er iemand die zich verantwoordelijk voelt voor het geheel? Zijn er checks and balances ingebouwd? Was er iemand die de integriteit bewaakte? Was er een vertrouwenspersoon voor de deelnemers en had die toegang tot de verantwoordelijke? Uit de berichtgeving van The Voice is het antwoord op al die vragen nog steeds niet duidelijk.
Uit de vele casuïstiek rond gebrek aan integriteit weten we dat onduidelijkheid over verantwoordelijkheden en bevoegdheden ertoe kan leiden dat men het niet zo nauw neemt met de integriteit en dat onethisch gedrag kan ontstaan. ‘Er is toch niemand die het ziet en niemand, die er wat van zegt. Dus kan ik mijn gang wel gaan’
Integriteit in een organisatie wordt bevorderd door duidelijkheid over verantwoordelijkheden en bevoegdheden.
Veel verschillende rollen
Als mensen in één situatie te veel verschillende rollen uitoefenen, dan leidt dat tot chaos en onduidelijkheid. Noch voor de persoon zelf, noch voor zijn omgeving is dan duidelijk welke rol hij op welk moment vervult. De coaches bij The Voice hebben (te) veel verschillende rollen. Bij de blind audition zijn ze rechter, zij bepalen wie wel en wie niet door mag. Nadat ze gedraaid zijn, zijn ze bedelaar om de gunst van de kandidaat. Als die gekozen heeft zijn ze ‘coach’ maar ook leider van het team. Dan is al onduidelijk of het gaat om winnen door ‘het team’ of door de individuele kandidaat. Het winnen van het team lijkt te prevaleren als geconstateerd wordt dat Ali B nog nooit een Voice competitie heeft ‘gewonnen’. Wat de ‘coach’ achter de schermen en bij de repetities allemaal met en tussen zijn kandidaten doet, is onduidelijk. In de volgende ronden is de persoon in de rode stoel weer geen coach, maar leider van het team, die besluit ‘wie hij meeneemt naar de volgende ronde’. Pas bij de finale beslist het publiek wie wint. Dan verschijnt de coach als medewinnaar op het podium.
Of de relatie daarna eindigt of voortgaat is onduidelijk. Er zijn winnaars, die klagen dat hun coach ze na de finale in de steek gelaten hebben en omgekeerd klachten dat een coach zijn kandidaat bleef lastigvallen.
Geen mens kan zo veel verschillende en door elkaar lopende rollen goed scheiden en afbakenen. Dat het 10 jaar heeft geduurd voor dat hierover problemen naar buiten kwamen is dan eigenlijk verwonderlijk.
Een programma waarin de rollen wel goed gescheiden zijn is het BBC programma ‘Strictly Come Dancing’, waarin beroemdheden met een professionele danser aan een competitie meedoen. Die professional is trainer en partner in de dans. Ze winnen of verliezen samen. Een aparte jury beoordeelt de dansen en geeft punten. De juryleden hebben geen andere rol dan beoordelen van de prestaties.
Te veel verschillende rollen voor één persoon geeft onduidelijkheid en belemmert integer handelen.
Narcissus en Icarus
Zowel de coaches als de presentatoren van The Voice zijn mensen die het in de amusementswereld al gemaakt hebben en als BN’er in heel veel programma’s een rol hebben. Die positie hebben ze waarschijnlijk niet bereikt door bescheiden en empathisch te zijn, maar door hard voor hun positie te knokken en/of gebruik te maken van de kruiwagens, die voor hen klaar stonden. In zo’n positie vergeet je nog weleens dat je ook klein en onzeker begonnen ben en ga je onverbiddelijk in jezelf geloven. Peter Blanker heeft dat ooit prachtig beschreven in ‘ ‘T is moeilijk bescheiden te blijven’ (1981).
Als je het eenmaal gemaakt hebt, liggen hoogmoed en narcisme op de loer. Narcissus was een godenzoon, die verliefd werd op zijn eigen beeltenis. Veel CEO’s, politici en artiesten gaan gaandeweg narcistische trekjes krijgen. Dan is het nog maar een kleine stap naar de zelfoverschatting van Icarus, die dacht dat hij tot aan de zon kon vliegen. Dat lukte niet, omdat zijn vleugels verbrandden. Voor een paar personen uit The Voice lijken nu die vleugels in brand gevlogen omdat ze dachten zich alles te kunnen permitteren.
Bij veel integriteitskwesties zien we dat patroon. De persoon in kwestie is zo belangrijk geworden, dat hij alleen zichzelf nog ziet en denkt zich alles te kunnen veroorloven. Politici, bestuurders, toezichthouders, artiesten, ondernemers, topsporters, sekte leiders, paters familias. Zij kunnen allemaal te veel in zichzelf gaan geloven en denken dat alle successen aan hen te danken zijn. Alle tegenvallers zijn de schuld van een ander. Veel van deze mensen, vooral als ze lang aan de macht blijven, worden narcistisch, sommige denken zich alles te kunnen veroorloven (Trump), anderen verbranden hun vleugels en storten neer (Madoff, Weinstein).
Er zijn eigenlijk maar vier instrumenten om dit gedrag tegen te gaan: tegenmacht organiseren, tegenspreken, eindtermijnen aan de macht vaststellen en bestraffen. Helaas zijn dat ook de instrumenten, die door machthebbers zo snel mogelijk buiten spel worden gezet.
Integriteit kan bevorderd worden door de macht van machthebbers in te perken en door hen tegen te spreken.
Afhankelijk en kwetsbaar
Bij The Voice zijn de kandidaten van veel ‘machtigen’ afhankelijk. Dat begint al met de -volstrekt niet transparante- voorronden en gaat door tijdens de hele competitie en voor de winnaar ook daarna (door zijn contract). De kandidaat is extra afhankelijk van de coach, mede door de vele rollen, die ik eerder beschreef. Dat is overigens niet uniek voor dit programma. De trainer beslist welke voetballers hij in de wedstrijd inzet. De medisch opleider beslist of zijn arts-assistent klaar is voor haar vak en zich als medisch specialist mag registeren. De accountantsmaatschap beslist of iemand partner wordt. De partijleiding beslist wie er op de kieslijst voor de Tweede Kamer komt. In al die situaties is iemand afhankelijk van anderen. Meestal wordt de kans dat je gekozen wordt groter als iemand zich onderdanig opstelt dan wanneer hij/zij de beslisser tegenspreekt. Ook helpt het helaas vaak als je assertief bent ten opzichte van je collega kandidaten en hen probeert te overtroeven door de baas te laten zien dat je beter bent. Dat laatste is bij The Voice wel transparant, omdat het een zangwedstrijd is.
Zo’n afhankelijke positie maakt je als kandidaat kwetsbaar. En je wordt nog extra kwetsbaar als je dolgraag wil en deze gelegenheid ziet als je unieke kans. De ene persoon is daardoor kwetsbaarder dan de andere. Bij The Voice heb ik de indruk dat de assertieve en zelfbewuste zangers (Maan, Dennis van Aarssen, Samantha van Steenwijk) die The Voice voor hun doelen gebruiken beter af zijn dan de introverte singer-songwriter die blij is dat ze een kans krijgt.
Hoe kwetsbaarder en afhankelijker je bent in een organisatie, hoe groter de kans is dat er misbruik van je gemaakt wordt. En dan bedoel ik niet alleen seksueel misbruik, maar ook iemand te hard laten werken, hem/haar alleen rotklussen geven, iemand als voetveeg behandelen enzovoort. Kijk maar eens hoe in ‘The Devil Wears Prada’ (2006) baas Miranda Priestly (Meryl Streep) haar assistente Andy Sachs (Anna Hathaway) afzeikt en het vuile werk laat doen.
Afhankelijkheid en kwetsbaarheid maken integer zijn niet gemakkelijk.
Slot
Het is gemakkelijk om aan de hand van de berichtgeving een vernietigend oordeel over de ‘misstanden’ bij The Voice te vellen. Dat is te gemakkelijk. In iedere organisatie waarin mensen samenwerken en waarin afhankelijkheden en machtsverschillen zijn kunnen integriteitsproblemen en misbruik van vertrouwen, mensen of middelen voorkomen. Dat is dus letterlijk in iedere organisatie of samenspel van mensen. Hier geldt het Bijbelse gezegde ‘Wie zonder zonde is werpe de eerste steen’ (Evangelie Johannes 8:7).
Als u de cursieve tussenzinnen in deze blog leest, vraagt u zich dan af of dergelijke integriteitsproblemen zich in uw organisatie kunnen voordoen en wat er aan gedaan wordt om ze zo veel mogelijk in te perken. Als uw antwoord is dat dit in uw organisatie niet kan gebeuren, dan kent u de organisatie niet voldoende en moet u verder zoeken. Het is niet de vraag of dit soort integriteitskwesties zich voordoen, maar in welke mate. En vooral welke maatregelen in systemen, inzet mensen, gedrag van mensen en voorbeeld van de leiding er zijn om integriteitsproblemen te beperken. Ik wens u veel succes met uw zoektocht.
Gepubliceerd door: Hans Hoek
Organisatie: C3 Adviseurs en Managers
Datum: 25-01-2022